4. YASAMA YILINA GENEL BAKIŞ
Mecliste.org’un raporunda 4. Yasama yılının genel bir özeti verilirken, sayılar veriler dikkat çekiyor:
“TBMM’nin resmi web sitesinden alınan verilere göre, Haziran ayı başından itibaren 27. Yasama döneminin tamamında iktidar bloğu 572, muhalefet ise 3.076 teklif sundu. Genel kurula sunulan tekliflerden AK Parti’nin 172 teklifi kabul edilerek kanunlaşırken, muhalefet bloğunun hiçbir teklifi kabul edilmedi. Dahası iktidar bloğundan MHP’nin sunduğu 282 yasa teklifi de TBMM Başkanlığına sunulabilmiş değil. Buna karşılık AK Parti ile MHP’nin ortak sunduğu altı yasa teklifinin beş tanesi kabul edilerek yasalaştı.[1] Anayasanın ‘yürütme’ organı ile ilgili olan 2. bölümünde Cumhurbaşkanının görev ve yetkilerinde ‘kanun çıkarma’ ile olan ilişkisi net bir biçimde ayrılmış olmasına rağmen, meclisin yürütmenin çizdiği alan içinde çalışıyor oluşu Meclisin kanun yapma yönünden etkinliğini, yürütme erkine bağlı hale getiriyor.”
BAKIRCI: “TBMM FİİLİ OLARAK ÖZÜ KANUN TEKLİFİ OLAN HİÇBİR METNİ GÖRÜŞMEMEKTE”
Mecliste.org’un danışma grubu üyesi, yasama uzmanı Doç. Dr. Fahri Bakırcı’nın ifadelerine de yer verildiği raporda Bakırcı Anayasada 2017 yılında yapılan değişiklikler güçlü bir yasama ile güçlü bir yürütme oluşturulacağı varsayımına dayandığını söylerken, Anayasa bu bağlamda yürütme organı tarafından kanun teklif edilmesini yasaklamış ve milletvekillerini kanun teklifinde bulunma konusunda münhasır yetkili kılındığını dile getiriyor. Bakırcı’nın raporda yer alan açıklaması şöyle devam ediyor: “Sözkonusu anayasa buyruğunun hayata geçebilmesi, TBMM’nin kanun teklifi hazırlama kapasitesinin artırılmasına; İçtüzükte milletvekillerinin ve komisyonların yetkilerinin artırılmasına ve TBMM’nin sivil toplumla ilişkilerinin güçlendirilmesine bağlıdır. Bu gereklilikler yerine getirilmediğinden milletvekilleri ve komisyonlar yasama sürecinde, Anayasanın öngördüğü etkin rolü üstlenememiştir. Bunun yerine Anayasa kuralları aşılarak dolaylı yoldan eski uygulama sürdürülmüştür: Yürütme organı tarafından hazırlanan kanun teklifleri, yürütmeye destek veren çoğunluk partilerine mensup milletvekilleri tarafından Başkanlığa sunulmuştur. Dolayısıyla bu kanun teklifleri “teklif” adını taşımalarına rağmen, özleri yönünden tasarı niteliğindedir ve Anayasa tarafından yasaklanmasına rağmen kanun tasarısı uygulaması dolaylı yoldan sürdürülmektedir. Bu yüzden de istatistiklerde yer alan “teklif” sayıları tümüyle yanıltıcıdır; TBMM fiili olarak özü kanun teklifi olan hiçbir metni görüşmemekte; sadece yürütme tarafından sunulduktan sonra kanun tekliflerine dönüştürülen ama özü itibariyle kanun tasarısı olan metinleri görüşmektedir. Rakamların bu çerçevede okunması gereklidir.”
BAŞAR: “KANUN DEĞİŞİKLİKLERİNE İLİŞKİN KAMUOYU TARTIŞMALARI GEREKTİĞİ GİBİ YÜRÜMEMEKTE”
Mecliste.org’un raporunda yer alan uzman görüşleri içerisinde bağımsız avukat Başak Başar, torba kanunlar ve bunların yasama çerçevesinden incelenmesi konusunda şu ifadeleri kullandı:
“Kanun yapma tekniği yönünden oldukça fazla eleştiri alan torba kanunlar, 17 torba kanunla 149 farklı kanunda değişiklik yapılması suretiyle bu yasama yılında da sıklıkla gündeme gelmiştir. Her ne kadar torba kanunlarda birbiriyle bağlantısı olmayan hükümlere yer verilmemesi gerekmekte ise de, birbiriyle bağlantısız düzenlemelerin torba kanunlarda yer aldığı görülebilmektedir. Bu durum ihtisas komisyonlarının belirlenmesinde sorun yaratmakta ve dolayısıyla komisyon görüşmelerinin işlevi de sorgulanır hale gelmektedir. Kanunlaşma aşamasında katılımın çok zayıfladığı bu teknikle, kamuoyunun dağınık ve birbiriyle ilgisiz kanun değişiklerini değerlendirebilmesi ve sonuçları yönünden yeterli bilgi edinmesi oldukça zor görünmektedir. Genel kurul görüşmelerinde değişiklik önergelerinden ise kamuoyunun neredeyse hiçbir bilgisi olmamaktadır. Bunun sonucu olarak, milletvekillerinin her bir değişiklik teklifi yönünden yorumları ve önerilerinin topluma yansıması güçleşmektedir. Birbirinden farklı alanlardaki düzenlemelerin bir arada kanunlaşması sebebiyle, siyasi partilerin torba kanundaki düzenlemelere yaklaşımı kolaylıkla çarpıtılabilmekte ve kamuoyu tatmin edici bir bilgi elde edememektedir. Yasama faaliyeti kamuoyunun tartışması, katılım ve bilgisinden kopuk bir faaliyet haline gelmektedir. Sonuç kanun değişikliklerine ilişkin kamuoyu tartışmaları olması gerektiği gibi yürümemekte ve oldukça dar çerçeveye sıkışmış siyasi tartışmalar içerisinde toplumun tamamını ilgilendiren düzenlemeler kanun haline gelmektedir.”
GENEL KURULA EN ÇOK RAPOR HAVALE EDEN DIŞİŞLERİ KOMİSYONU
Mecliste.org’un raporunda esas komisyonlara gelen kanun önerilerinden, bu dönem 44 tanesinin rapor olarak yayımlandığı ve Uluslararası anlaşmalar üzerine 20 adet raporuyla genel kurula en çok rapor havale eden komisyonun, 22 adet raporla Dışişleri Komisyonu olarak gözlemlendiği vurgulanıyor. Raporda konuyla ilgili şunlara değiniyor: “Plan ve Bütçe; Adalet; Sanayi, Ticaret, Enerji ve Tabii Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonu; Bayındırlık, İmar, Ulaştırma ve Turizm Komisyonları da sırasıyla en aktif esas komisyonlar arasında. Genel Kurula havale edilen komisyon raporlarının 32 tanesi kanunlaştı, 12 adet rapor da bir sonraki dönem görüşülmek üzere gündemde bekliyor. 2. dönem 94 ve 3. dönem 110 adet komisyonlarda raporlaşan kanun önerilerinin yanı sıra bu sayı oldukça düşük kalıyor. İlgili dönemlerde çıkan kanun sayılarıyla kıyaslandığında da sayılar arasındaki büyük farklılık anlam kazanmıyor. Anayasada tanımlanmış başka bir konu ise yasamanın dokunulmazlığı. 83. Maddede açıkça “meclis üyelerinin meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, Mecliste ileri sürdükleri düşüncelerden, o oturumdaki Başkanlık Divanının teklifi üzerine Meclis tarafından başka bir karar alınmadıkça bunları Meclis dışında tekrarlamak ve açığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar.” ifadelerine yer verilir. Oysa ki bu yasama yılında Kocaeli Milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu hakkında, sosyal medya hesabından paylaştığı bir haber nedeniyle “terör propagandası yapmak” suçlamasıyla dava açılmış ve 2 yıl 6 ay hapis cezasına çarptırılmıştı. Bu ceza kesinleştikten ve hükmün Genel Kurulda okunmasıyla birlikte Gergerlioğlu’nun milletvekilliği 17 Mart 2021’de düşürülmüştü. Düşürülmenin iptali için Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapan Gergerlioğlu, Anayasa Mahkemesinin oybirliği ile aldığı ‘hak ihlali’ kararından sonra milletvekilliğine geri dönmüştü.”
KAMUOYUNDA SES GETİREN KANUNLAR
Mecliste.Org’un yaptığı içerik ve mevzuat analizi sonucunda, kamuoyunda ses getiren 11 kanun, resmi gazetede yayınlandığı tarih göz önünde bulundurularak zaman çizelgesine yerleştirilmiş, bir kısmının kamuoyunda sebep olduğu tepkiler derlenmiş ve şu şekilde grafikleştirilmiştir:
Bu bölümde TBMM’nin internet sitesindeki sorgu sayfaları incelenmiş, 4. Yasama yılına ait sayısal veriler irdelenerek kanunlar, önergeler, araştırma komisyonları ya da kararlar gibi önemli yasama, bilgi edinme ve denetim araçları yorumlanarak değerlendirmeye alınmıştır. Bu veriler aşağıda belirtilen tablolardaki gibi özetlenebilir:
özetlenebilir:
KANUNLAR | |
Çıkan Kanun Sayısı | 81 |
Komisyonda | 651 |
Geri Alınan | 4 |
Gündemde Kalan | 5 |
Cumhurbaşkanınca İade Edilen | 0 |
Karar Oldu | 0 |
Çalışmanın birinci bölümünde de belirtildiği gibi, torba kanunların etkilediği kanunlar da hesap edilirse, değişikliğe uğramış kanun sayısı toplamda 230’u buluyor. Son durumu ‘komisyonda’ olan kanun teklifi 651, ‘geri alınan’ 4 ve ‘gündemde’ olanlar da 5 adet olarak belirtilebilir. Bu çalışmanın birinci bölümde 27. dönemde muhalefet partilerinin verdiği hiçbir teklifin kanunlaşmadığından bahsedilmişti. Öyle ki komisyonda bekleyen 651 kanun teklifinin de çok büyük bir çoğunluğu (uluslararası anlaşmalar hariç) muhalefet partilerinin verdiği tekliflerden oluşuyor. ‘Gündemde’ olan kanun tekliflerinin hepsi uluslararası anlaşmalardan oluşurken, geri alınanlar da muhalefet partileri tarafından verilen tekliflerden oluşmaktadır.
KARARLAR | |
Daimi Komisyona İlişkin Karar | 14 |
Diğer Karar | 2 |
Meclis Araştırma Komisyonlarına İlişkin Karar | 12 |
Milletvekillerine İlişkin Karar | 1 |
Silahlı Kuvvet Kullanımı Hakkındaki Kararlar | 7 |
TBMM Çalışmalarına (Tatil, Ara Verme, Süre Uzatımı) İlişkin Kararlar | 3 |
TBMM Üye Seçimi (Sayıştay, RTÜK, KİK) Kararları | 6 |
- Yasama yılında Mecliste toplam 45 karar alınmış, bu kararların çoğunluğunu (14 adet) daimi komisyonlara ilişkin alınan çalışma kararları olmuştur. Meclis araştırma komisyonlarına ilişkin 12 adet karar ise araştırma komisyonlarının çalışmalarının uzamasına ya da yeni araştırma komisyonunu kurulmasına dair alınan kararı kapsamaktadır. Son olarak bu yasama yılında Mecliste alınan dikkat çekici kararlar, 7 adet ile silahlı kuvvetlerin kullanıma hakkında kararı kapsamaktadır. Afganistan, Somali gibi çeşitli ülkelerdeki silahlı harekatın önünü açan bu kararlar, yine kamuoyunda ses getiren önemli kararlardan oldu.
DENETİM
- Yasama yılı kapsamında incelenen, soru önergeleri, görüşme önergeleri ve meclis araştırma komisyonları gibi denetim araçlarının irdelenmesi yalnızca genel sayısal veriler üzerinden gerçekleştirilmiştir. Hangi partinin, hangi konuda ve hangi makama soru önergesi yönlendirmesi ayrı bir çalışma konusu. Bu yasama yılı boyunca milletvekilleri tarafından yönlendirilen toplam yazılı soru önergesi sayısı 14.223 olarak tespit edilmiştir. Bu yazılı soru önergelerinin yalnızca 1244’ü zamanında cevaplanmış, 5367 tanesi de süresi geçtikten sonra cevaplanmış. Cevaplanmadığı gelen kağıtlarda ilan edilen önerge sayısı ise 6239’u bulmuş durumda.
YAZILI SORU ÖNERGELERİ | |
Cevaplandı | 1244 |
Cevaplanmadı | 6239 |
Önerge Sahibi Tarafından Geri Alındı | 8 |
Süresi Geçtikten Sonra Cevaplandı | 5367 |
15 Günlük Cevaplanma Süresi Devam Ediyor | 1365 |
MECLİS GENEL GÖRÜŞME ÖNERGELERİ | |
Gündemde | 23 |
MECLİS ARAŞTIRMASI ÖNERGELERİ | |
Gündemde | 1363 |
Gündeme Girecek | 11 |
İşlemden Kaldırıldı | 1 |
Meclis Araştırması Açılması Kabul Edildi | 50 |
Meclis Araştırması Açılması Reddedildi | 0 |
Önerge Sahibi Tarafından Geri Alındı | 0 |
MECLİS ARAŞTIRMASI KOMİSYONLARI | |
Çalışması Devam Eden Komisyon | 3 |
Rapor Dağıtıldı | 1 |
Bu noktada dikkati cevaplanan soru önergelerinin niteliği çekiyor. Bu sayılar yanıltıcı olabilir. Çünkü iktidar bloğu, soru önergelerinin bulunduğu sıralamada daha alt sıralardaki önergeleri öne çekip, cevaplayabiliyor. Süresi geçtikten sonra cevaplanmasının sebebi de, cevaplanacak önergelerin seçilerek muhatabına gönderiliyor olması. Meclis araştırması açılmasına ilişkin getirilen önergelerin toplam sayısı ise bu yıl 1425’i bulmuş. Bu önergelerin sonucunda 50 adet araştırma açılması kabul edildi, açılması kabul edilen meclis araştırmaları genel çerçeveden bakıldığında Marmara Denizinde görülen ve çevresel bir tehdit haline dönüşen müsilaj problemi ve kadına yönelik şiddet ve ayrımcılık üzerine açılan ve sonucunda araştırma komisyonu kurulmasına karar verilen konular. Buna bağlı olarak “Kadına Yönelik Şiddetin Sebeplerinin Tüm Yönleriyle Araştırılarak Alınması Gereken Tedbirlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu” çalışmalarına başladıktan kısa bir süre sonra, sırasıyla CHP, İyi Parti ve HDP ‘İstanbul Sözleşmesi’ni feshetmeyi gerekçe göstererek komisyondan çekildiklerini açıkladı. Araştırılması kabul edilen 50 önergenin sonucunda ise bu sene açılan araştırma komisyonu 4. geri kalan 1375 adet araştırma önergesine ise gündeme alınmış değil.